Polskie nastolatki w porównaniu z rówieśnikami z 43 krajów Europy i Kanady - najgorzej postrzegają swoje ciało - Międzynarodowy Raport HBSCS
O tym, jak trudne i szkodliwe może być dorastanie na tle mediów społecznościowych w XXI wieku.
Krótko o mediach
Instagram. Jedna z popularniejszych i – w mojej opinii – najsilniej wpływających na zdrowie psychiczne aplikacji, szczególnie w kontekście dojrzewania i rozwoju młodych osób. Aplikacja istnieje od 2010 roku – intencją jej autorów było stworzenie narzędzia umożliwiającego dzielenie się swoimi chwilami z życia z całym światem. Początkowo poprzez zdjęcia, a następnie także przy użyciu krótkich form wideo.
Osoby korzystające z Instagrama dość szybko wykształciły jednak tendencję do dzielenia się z innymi jedynie tymi najlepszymi chwilami, dodatkowo wyidealizowanymi dzięki zastosowaniu specjalnych filtrów i edytorów zdjęć.
Użytkownicy Instagrama zaczęli dokonywać porównań w dół, uzależniając akceptację siebie od treści widocznych w sieci, a w mediach sukcesywnie zaczęły pojawiać się doniesienia o negatywnym wpływie aplikacji na młodych internautów.
Hasło “Instagram self esteem” (tłum. Instagram: poczucie własnej wartości) wpisane w wyszukiwarkę Google osiąga obecnie liczbę ponad 47 milionów wyników
Młode osoby na całym świecie mają problem z akceptacją siebie, ale tytuł niniejszego artykułu jednoznacznie wskazuje, że na zaniżoną samoocenę szczególnie podatne są nastolatki w Polsce. Aby znaleźć źródło problemu, warto zwrócić uwagę na dotychczasowe wyniki badań.
Według statystyk z 2017 roku brytyjskiej fundacji The Royal Society for Public Health – tj. organizacji zajmującej się poprawą zdrowia i dobrobytu społeczeństwa – Instagram jest jedną z najbardziej szkodliwych dla zdrowia psychicznego platform
społecznościowych.
Inne badanie wykazało natomiast istotną korelację między częstotliwością korzystania z Instagrama a popadaniem w ortoreksję (zaburzenie odżywiania). Dowiedziono również, że ekspozycja na zdjęcia atrakcyjnych osób – zarówno celebrytów, jak i własnych znajomych – powoduje obniżenie satysfakcji z własnego wyglądu wśród użytkowników aplikacji.
Czy powinniśmy zabronić młodym korzystania z social mediów?
„Cyfrowi tubylcy” – w ten sposób nazywamy współczesną młodzież urodzoną w czasach powszechnego stosowania Internetu zarówno w życiu codziennym, jak i zawodowym. Oznacza to jednocześnie, że media społecznościowe, podobnie jak sam Internet zresztą, są stałym elementem ich życia.
XXI wiek to symbioza świata wirtualnego i rzeczywistego. Ciężko wyobrazić sobie życie pozbawione dostępu do Internetu i aplikacji społecznościowych. Bardziej od rezygnacji z technologii powinniśmy więc spróbować dostosować się do zmieniających się okoliczności życia. Tu jednak rodzi się pytanie – w jaki sposób przygotować polskie nastolatki na współczesne cyberwyzwania?
Jak przygotować nastolatka do wyzwań XXI wieku?
Media społecznościowe testują nasze słabości – jest to fakt. Przede wszystkim weryfikują one naszą zdolność utrzymywania stabilnej samooceny niezależnie od sygnałów płynących z otoczenia. Sprawdzają nasze skłonności do konformizmu i podążania za tłumem. Testują, jaka jest nasza główna motywacja do korzystania z social mediów – zależna od aprobaty postronnych osób pogoń za akceptacją czy po prostu chęć bycia w kontakcie z innymi. Niestety niskie poczucie własnej wartości i obniżona samoocena predysponują do bycia ofiarą mediów społecznościowych, która ocenia siebie na podstawie ilości lajków i followersów.
Trzy cechy nastolatka niezbędne do funkcjonowania w dzisiejszym świecie
Zwróćmy uwagę na źródło porównań, w jakim dorasta współczesna młodzież. Kiedyś otaczaliśmy się osobami z klasy, szkoły, podwórka. Dziś młode osoby kształtują swoje „ja” na wzór celebrytów, influencerów, osób młodszych lub starszych od siebie – wszystkich, które obserwują w social mediach.
To znacznie większa i zdecydowanie bardziej różnorodna grupa porównawcza niż kiedyś! Jak może postrzegać swoje ciało 16-letnia dziewczyna, porównując je do wyretuszowanego ciała 26-letniej modelki, która przeszła już kilka zabiegów medycyny estetycznej?
Gdybym miała określić niezbędne do funkcjonowania w dzisiejszym świecie cechy, to wymieniłabym przede wszystkim poczucie własnej wartości, stabilną samoocenę oraz asertywność.
1. Poczucie własnej wartości
Świat mediów społecznościowych dostarcza nam ciągłych bodźców do porównań w dół, czyli takich, które sprawiają, że czujemy się gorsi od innych. W jaki sposób? Proces automatycznego przeglądania treści w social mediach powoduje, że przyjmujemy to, co widzimy za jedyną i ostateczną wersję rzeczywistości. Polskie nastolatki są zarzucane relacjami z życia innych, niekoniecznie swoich rówieśników. Często budzi to w nich poczucie beznadziejności, a nawet wprowadza w stany depresyjne. Fakt, że możemy obserwować czyjeś życie od kulis i być z nim praktycznie na bieżąco, powoduje, że zapominamy o dzielącej nas barierze. Osoba, którą followujemy, to nasz „znajomy”, do którego chcemy się porównywać. Nie ma wówczas znaczenia, czy jest nim kolega z klasy, czy gwiazda muzyki pop z USA. Dlatego świadomość słuszności naszych wyborów i umiejętność utrzymywania niezależności od świata wirtualnego jest według mnie pierwszą z najistotniejszych wartości u młodych ludzi.
2. Stabilna samoocena
Samoocena to pozytywna lub negatywna postawa wobec swojego „ja”, kształtowana głównie na podstawie porównań do otoczenia. Dlaczego jest tak ważna? Bo to od jej poziomu może zależeć, czy młody człowiek będzie miał odwagę, siłę i determinację do realizacji swoich celów i marzeń. To ona często określa, czy w sytuacji zagrożenia dana osoba będzie potrafiła obronić siebie i własne zdanie. Okres dorastania jest szczególnie wrażliwy na ocenę otoczenia – to właśnie wtedy odnotowuje się istotny spadek poziomu samooceny.
3. Asertywność
Badania pokazują, że wraz ze wzrostem ilości czasu spędzanego przed ekranem, spada zdolność do nieszablonowego myślenia i posiadania własnej opinii. Jednym słowem – do postaw asertywnych. O ile kiedyś asertywność oceniało się na potrzeby sytuacji odmawiania papierosa na przerwie w szkole, o tyle dziś położenie nastolatków jest zgoła inne. Asertywność jest potrzebna w Internecie przede wszystkim w dwóch sytuacjach:
gdy doświadczamy negatywnych komentarzy i hejtu od innych osób - postawa asertywna pozwala nam wówczas odeprzeć atak, nie przyjmując do siebie negatywnych opinii,
gdy media społecznościowe stają się źródłem określonych zachowań, stylu ubierania czy podejmowania konkretnych decyzji – nie zawsze dobrych i wartościowych. Asertywność umożliwia nam w takiej sytuacji zachowanie oryginalności i niezależności w podejmowanych wyborach. W swoich badaniach De Vries i współautorzy wykazali, że częstsze korzystanie z serwisów społecznościowych wśród nastolatek zwiększa ich podatność m.in. na decyzje o wykonaniu operacji plastycznej.
Czy istnieją rozwiązania?
Obecnie w mediach nadal mało mówi się o praktycznych rozwiązaniach dla rodziców, nauczycieli, opiekunów oraz o tym, jak zrozumieć świat social mediów i ich realnych wpływ na młodych użytkowników. Warto jednak na podstawie trzech filarów zbudować komunikację z nastolatkiem w tym temacie.
1) Filar I
Poznaj jego wybory w social mediach. Kogo obserwuje i dlaczego? Nie w formie przesłuchania („Pokazuj, kogo tam obserwujesz”), ale uprzejmego zainteresowania. Wystarczy wykazać ciekawość i chęć poznania tego świata – cechami cyfrowych tubylców są jednocześnie chęć i umiejętność przekazywania wiedzy o technologiach starszym pokoleniom.
2) Filar II
Wejdź w dyskusję i zweryfikuj możliwie zniekształcony schemat myślenia nastolatka. Przykładowo: w czasie rozmowy warto przypomnieć, że dziewczyna opowiadająca o botoksie ma 30 lat, a nie 18 lub zwrócić uwagę na obecność zmieniających rysy twarzy filtrów – tak, by uświadomić młodej osobie, że to, co widzimy, jest jedynie częścią większego i niekoniecznie różowego świata.
3) Filar III
Sprawdź, co o sobie myśli nastolatek – szczególnie po czasie dłuższego przeglądania telefonu. Jeżeli jest aktywny w social mediach, zapytaj, dlaczego to robi. Być może dla „lajków”, a może dla pasji lub rozrywki? Skoryguj ewentualne „niebezpieczne” myślenie: „Publikuję dla lajków, żeby być fajny_a”; „To zdjęcie nie jest fajne, bo ma gorsze zasięgi”; „Muszę mieć większe usta, to będę ładniejszy_a”.
Podsumowując, warto zrozumieć specyfikę działania mediów społecznościowych, ale również postawy i zachowania, jakie reprezentuje w nich nastolatek. Wszelkie alarmujące style myślenia i zachowania warto korygować otwartą rozmową lub podrzucając odpowiednie artykuły, książki i podcasty uświadamiające w tym temacie. Jedno jest pewne, social media są jedynie narzędziem i to od nas zależy, w jaki sposób będziemy z nich korzystać, a tym samym – jaki efekt będą na nas wywierać.
Artykuł przygotowała i opracowała Patrycja Bujarska.