Opinia psychologiczna na potrzeby tranzycji w modelu świadomej zgody — Instytut SPLOT

W Instytucie SPLOT pomagamy uzyskać opinię psychologiczną potrzebną w procesie tranzycji medycznej i/lub prawnej. Pracujemy tak, aby zmniejszać bariery i skracać czas oczekiwania na konkretne kroki — opinię w modelu świadomej zgody najczęściej wystawiamy po jednym spotkaniu. 

W Polsce wciąż dominuje model diagnostyczny, w którym dostęp do kolejnych etapów tranzycji (np. terapia hormonalna, operacje, postępowania sądowe) bywa uzależniany od przedstawienia opinii specjalistów. W SPLOT odpowiadamy na te realia praktycznie: umożliwiamy uzyskanie opinii po jednym spotkaniu, tak by nie blokować dalszych kroków medycznych i prawnych. Jednocześnie oddolnie wprowadzamy zasady świadomej zgody – stawiamy na autonomię i decyzyjność osoby, minimum barier i przejrzystość procesu, z poszanowaniem wymogów poszczególnych lekarzy, instytucji oraz zgodnie z aktualnymi standardami (ICD-11, WPATH SOC8).

Nasze opiniowanie w modelu świadomej zgody ma więc charakter wsparcia w realiach polskiego systemu, w którym opinia jest często potrzebnym pierwszym dokumentem.

Dla kogo i po co?

• Tranzycja medyczna: część lekarzy prosi o opinię potwierdzającą niezgodność płciową i gotowość do leczenia; wymogi różnią się między placówkami i warto je sprawdzić przed wizytą. W Polsce przyjęło się, że opinia jest „podstawowym dokumentem” przy interwencjach medycznych, takich jak np. terapia hormonalna.

• Tranzycja prawna: sądy zazwyczaj proszą o dwie niezależne opinie specjalistyczne (np. psycholog + psychiatra) – zgodnie z zleceniami Polskiego Towarzystwa Seksuologicznego. Opinia bez testów może być wykorzystana w sądzie; sama obecność testów i tak nie gwarantuje, że biegli nie zostaną powołani.

  
  

Jak wygląda wizyta?

• Zwykle jedno spotkanie wystarcza do wystawienia opinii. Na początku pytamy, czy potrzebujesz przede wszystkim dokumentu do lekarza/sądu, czy także wsparcia psychologicznego.

• Bez testów psychologicznych w standardzie — opieramy się na rozmowie i uważnym, ustrukturyzowanym wywiadzie. Dokumenty WPATH i PTS nie wymagają rutynowych testów; jeśli się je stosuje, to jedynie w uzasadnionych przypadkach, indywidualnie.

• Zakres rozmowy ograniczamy do informacji niezbędnych do opinii: historia tożsamości płciowej, plany i potrzeby związane z tranzycją, aktualne funkcjonowanie i dobrostan. Szanujemy Twoje granice — nie musisz odpowiadać na każde pytanie.

  
  

Dlaczego standardowo bez testów?

W polskiej praktyce opiniowanie bywa rozszerzane o zestawy testów (MMPI-2, NEO-FFI, IPP, testy poznawcze), co często wydłuża proces o miesiące i generuje znaczące koszty — a nie przekłada się na jakość decyzji w sprawie tranzycji. Najważniejsze argumenty:

• Brak merytorycznego uzasadnienia rutyny: testy ogólnego funkcjonowania (np. „Wielka Piątka”) mówią o cechach osobowości, ale niewiele wnoszą do decyzji o dostępie do HRT czy zabiegów; nie istnieje „wynik testu”, który automatycznie wykluczałby niezgodność płciową.

• „Wystarczająca stabilność psychiczna” nie jest kryterium w wytycznych — bywa subiektywnie interpretowana i może prowadzić do niepotrzebnego antagonizmu. Obniżony nastrój czy nawet depresja same w sobie nie są przeciwwskazaniem do tranzycji; u części osób poprawa następuje właśnie po rozpoczęciu tranzycji.

Jeśli w rozmowie pojawią się kwestie wymagające pogłębienia (np. pytania o epizod psychotyczny, stany dysocjacyjne), możemy zaproponować dodatkowe konsultacje lub celowane narzędzia — ale nie traktujemy testów jako obowiązku.

Czy można dostać „negatywną opinię”?

Nie. Odroczenie opinii rozważamy jedynie, gdy obecny jest:

• aktywny, nieleczony epizod manii lub psychozy,

• podejrzenie DID.

To nie wyklucza tranzycji — chodzi o kolejność i bezpieczeństwo.

Mam diagnozę borderline / inne zaburzenie osobowości

To nie jest przeciwwskazaniem do uzyskania opinii. Narracja, że „trzeba różnicować transpłciowość z borderline”, jest historycznie uwarunkowanym mitem i nie znajduje potwierdzenia w aktualnych standardach. 

Osoby niebinarne — możliwe formy opinii

Na wizycie omawiamy różne warianty i ich konsekwencje (medyczne, prawne). Praktycznie rozważamy trzy ścieżki:

1. Opinia jako osoba trans męska/osoba trans kobieca (z domyślnym uznaniem niebinarności) — bywa akceptowana medycznie, zwykle nieuznawana przez sądy.

2. Opinia jako osoba niebinarna — czasem akceptowana medycznie, zwykle nieuznawana przez sądy.

Opinia „binarna” (trans M / trans K) — binarna ścieżka.

~ artykuł przygotowała mgr Anna Wiatrowska